Bebeğiniz emeklemeye hatta ilk cümlelerini söylemeye başladıysa artık kitapların daha önceki aylarda olduğundan daha farklı bir işlevi olacak demektir. Eğer bir süredir işten güçten kitap okumaya zaman ayıramıyorduysanız, okumayı seven bir çocuk yetiştirmek için kitaplara ayıracak anlar bulmanız için güzel bir zaman. Bu dönemdeki çocuklara okuduğunuz her şey onların akıllarında kalır; bu nedenle bilişsel, duyusal, duygusal ve toplumsal gelişmeleri için sizin çocuğunuzda geçirdiğiniz okuma zamanı fazlasıyla önemli ve faydalı.
12-36 aylar çocuğunuzla kurduğunuz o yakın, sıcak ve güven dolu ilişkiyi onun dünyasıyla ilişkilendirdiği bir dönemdir. Sizinle dünya arasındaki ilişkilendirmeyi ise yine sizin güven verici sesinizle okuduğunuz öykü, işaret ettiğiniz nesneler, karakterler ve mimik taklit ettiğiniz sesler aracılığıyla yapmaları çok kolaylaşır. Sözcükler, dil yapısı ve kullanımı, sayılar ve matematik kavramları, renkler, şekiller, hayvanlar, benzerlikler ve karşıtlıklar, doğru ve yanlış davranış biçimleri, içinde büyüdüğü dünyanın nasıl işlediğini anlatan faydalı bilgiler çocuğunuzun çevresiyle kendi arasındaki bağı kurmasını sağlar. Dahası, çocuğunuzla yapacağınız okuma etkinliği sizin yakınlığınızla olumlu bir zaman geçirme deneyimi olacağından bu eylemin sabitleşmesini ve ömür boyu sürmesini sağlayacaktır.
Çocuğunuzu nasıl iyi bir okur yaparsınız?
Emekleme döneminden itibaren kitap okumak tüm gün olabilecek bir eylemdir. Gündüzleri daha fazla okumaya zaman ayırmak, okumayı oyun zamanının bir parçası yapmak gerekir. Henüz güneş batmamışken okumanın yalnızca yatmadan önce yapılan bir aktivite olmadığını çocuğa anlatmanın en güzel yolu, kısa sürelerde de olsa kitabı oyunun parçası haline getirmektir. Yatmadan önce ise küçük çocuğunuzu sakinleştirmenin uykudan önce onu güvende hissettirmenin en iyi yolu ona öykü okumaktır. Bunu yaparken çocuğunuza olabildiğince yakın oturun ve ona uykudan önce emniyette olduğunu hissettirin. Böylece kitap gündüz bir oyun aracıyken akşam da güvende olmanın bir parçası haline gelmiş olur.
Siz çocuk kitaplarını uzun süre önce okumuştunuz. Şimdi onları çocuğunuza okuyorsunuz. Çocuk kitapları yazarları ve çizerleri aslında öykü yazarken sizi de etkilemek isterler; bu nedenle kendi çocukluğunuzda okuduğunuz çocuk kitaplarını tekrar okurken o zaman dikkatinizi çekmeyen şeylerin farkına varabilir ve şaşırabilirsiniz de. Örneğin, eskiden yazılmış birçok masalın ve çocuk edebiyatının cinsiyetçi, ırkçı, kötü, zamanı geçmiş olduğu hakkında birçok bilimsel makale yazılmakta. Bu konuları gözden geçirdiğinizde öykülerin içeriklerini değiştirmek isteyebilir ya da kendi seçimlerinizi belirleyebilirsiniz.
Çocuğunuza kendi beğendiğiniz kitapları okumak isterken onun da bir birey olduğunu unutmamak gerekir. Çocuğunuz sizi kitaplar hakkındaki fikirleri ve zevki ile şaşırtabilir. Sırf siz çocukken peri masallarından, hayvan öykülerinden ya da yaramaz çocuk doğru yolu buldu hikâyelerinden hoşlanıyordunuz diye çocuğunuz da sevmek zorunda değil. Siz konuşan arabalardan hoşlanmasanız da O sevebilir. Çocuğunuzun ne tür öykülerden hoşlandığını size söylemesi için onu cesaretlendirin. Bu okuma eylemini daha da etkin kılacaktır.
Çocuğunuza okurken hem sizin hem de çocuğunuzun zevk almasına dikkat edin. Çocuğunuz sizin sesinizi değiştirmenizi istemiyorsa ya da karakterlere bürümenizi istemiyorsa, o zaman yapmayın. Unutmayın ki bu sizin değil çocuğunuzun okuma zamanı. Sayfaları çevirmesine, okuma hızını ayarlamasına ki bu motor hareketlerini geliştirmesine de yardımcı olacaktır; soru sormasına, yorum yapmasına, sayfayı tekrar okutmasına ve başa dönmesine izin verin. Tüm bunlar çocuğunuzun odağının kaymasına işaret etmez, onun öyküyle ilişki kurması anlamına da gelebilir. “Şu sayfayı bir bitireyim”, “Dur dur bak ne oluyormuş bir dinle” demek yerine ona soru sorabilir, kitabın görsellerini anlatmasını isteyebilir ya da öyküyü kendilerince anlatmasına yardımcı olabilirsiniz. Eğer çocuğunuz siz kitabı okurken gezinmek isterse ya da resim yapmak isterse bu hareketliliği kitapla ilişkilendirin.
Bu dönemdeki çocuklar bazen bir kitaba takılıp art arda aynı kitabı okumanızı isteyebilirler. Onların bu isteklerini geri çevirmeden başka kitapları da araya sıkıştırmaya çalışın. Bu dönemde çocuklar cinselliklerinin pek farkında değillerdir, bu nedenle kitap seçerken kız ya da erkek, prens ya da prenses gibi ayırımlar olmadan ve farklı karakterleri eşit olarak okumalarınıza dâhil edin. Daha sonraki dönemde cinsiyet farkındalığı ortaya çıkacağı için bu dönemi olabilecek en dengeli karakter farklılıklarının tanıtılmasına özen gösterin.
Çocuklarınıza farklı yaşam şekillerini, farklı tiplemeleri, kendilerine benzeyen ve benzemeyen insanları, kendilerininkine benzer ya da tamamen farklı yaşam alanlarını yansıtan kitaplarla tanıştırın. Bu yaş dilimi çocukların çevrelerine, benzerliklere ve farklılıklara hemen aşina olabilecekleri dönemdir. Böylelikle farklı kültürler, aile yapıları, davranış biçimleri ile uyumlu bir şekilde büyüyebilirler.
Bu dönemdeki çocuklar için kendilerine örnek alabilecekleri karakterleri kitaplarda görmek de önemlidir. 1-3 yaş arasındaki çocuklar hem zorlukları hem de mutlulukları fark eder hale gelirler. Bu nedenle diğer çocuklar hakkındaki öyküleri duymak ve sorunlarla nasıl başa çıktıklarını öğrenmek çocukları rahatlatabilir ve “bibliyoterapi” de sağlanmış olur. Örneğin, çocuğunuza lazımlığı nasıl kullanacağını ya da yatağın altında ne olduğunu öğretmek için bu sorunları yaşayan bir çocuğun öyküsünü okuduğunuzda kitapların büyülü terapi gücünü de ona yansıtmış olursunuz.
Yeni ayaklanmış ve çevrelerindeki her şeye heyecanla bakan 1-3 yaş aralığındaki çocuklarımızı okul çağına yetiştirirken onların dil kullanımında yetkin olmalarını bekleriz. Bu nedenle okuma sırasında sözcüklerin nasıl kullanıldıklarına onların dikkatini çekmek gerekir. Bu dönemde ne kadar çok sözcüğü bağlam içinde öğrenirlerse o sözcüğü o kadar etkin şekilde kullanabilirler. Bu sözcüklerin çıkardıkları sesleri de okuma sırasında öğrenirler ki bu da dil, ses ve duyma ilişkisini kurmalarına yardımcı olur. Sayfadaki işaretlerin yazı olduğunu anladıkları zaman çocuklar artık alfabeyi bilirler.
12-36 Aylık Çocuklar için Kitap Seçmek
Artık etrafınızda koşturan, her an size söyleyecek bir şeyleri olan 1-3 yaş aralığındaki çocuklarınız yaptığınız her şeye dahil olmak ister. Her şeyi yapabilmeye çalışmak istediklerinden de sizi ve çevresindekileri kopyalar. Bu nedenle çocuklarınızın takip edebileceği ve tekrarlayan sözcüklerin, metin yapılarının olduğu kitapları tercih etmenizde yarar var. Çok metin olmayan ve çocuklarınızın seveceği konuları nesneleri konu alan kitaplar seçerseniz odaklanma süreleri artabilir.
12-24 ay arasındaki çocuğunuz için karton kitapları tercih edebilirsiniz. Kalın kâğıttan kitaplar da yırtılmaya dayanıklı olacaktır. Kitaplar gündelik işleri konu alırsa çocukların yaşam, çevre ve kendileri arasındaki ilişkilendirmeyi yapmaları da kolaylaşır. Örneğin, yemek yeme, banyo yapma, uykuya hazırlanma, doğru seçimler, tanışmalar ve ayrılmalar gibi konular çocukların ilgisini çekeceği gibi yararlı kitaplardır da. Ellerini ve motor hareketlerini geliştirecek türde, açılmalı-katlamalı ya da dokulu kitaplar da iyi seçimlerdir.
24-36 ay arasındaki çocuğunuz sayfaları çevirebilir. Artık karton kitapları bırakmanız ve yetişkinlerinkine benzeyen kitaplara yönelmeniz gerekir. Bu dönemde çocuklar artık okuma pratiğini kavramış olurlar. Ezberlemesi kolay, metnin tekrarlandığı kitaplar tercih edilebilir. Çocuğunuzun ne tür karakterlerden hoşlandığını keşfederseniz okumaya bu karakterli kitaplardan başlayabilir daha sonra farklı karakterleri hayatına sokabilirsiniz. Bu yaştaki çocuklar hayvanları, çocukları, arkadaşları ve aileyi konu alan kitaplardan hoşlanır.
Küçük bir tüyo verelim mi? Çocuklar fotoğraf albümlerine bakmayı da çok severler. Fotoğraflardan kendi aile kitabınızı yapabilir, fotoğraflara küçük metinler ekleyip bir öykü kitabı yaratabilir ya da şiir veya şarkı ekleyerek çocuğunuzun zaten aşina olduğu kişilerle konuları ilişkilendirmesine tanıklık edebilirsiniz. Hatta bu yaratım ve okuma eyleminin şarkılı bitişi bile olabilir.
instagram: cikolata_yayinevi
Prof. Dr. Meltem Erinçmen Kânoğlu
Amerikan School of Kuwait
İstanbul Üniversitesi Amerikan Kültürü ve Edebiyatı
Boğaziçi Üniversitesi - Mütercim Tercümanlık
Marmara Üniversitesi - İletişim Bilimleri
Kaynakça
1. South Sound Reading Foundation. https://www.southsoundreading.org/resources/reading-with-children-tips-for-*parents/
2. Lewis, Kandia N. (Datereviewed: August 2019). https://kidshealth.org/en/parents/reading-toddler.html
3.Paul, Pamela ve MarioRusso (2019). How toRaise a Reader; Workman Publishing.
12-36 aylar arasındaki çocuğunuza okuyabileceğiniz kitaplarımıza göz atın!
