ÇOCUĞUNUZA İNTERNET ORTAMINDA BAŞKALARININ DUYGULARINA SAYGILI OLMAYI ÖĞRETİN
Siber dünya makinelerden yapılma olabilir ama onları kullanan ve işletenler insan ve bu nedenle Dijital Vatandaşlık kavramı çerçevesinde kullanıcıların hassaslık göstermeleri gerekir. Bu yazı çocukları internet ortamında olan, dijital teknolojileri iyi kullanan ama dijital kültürler içinde dolaşırken rehberliğe ihtiyaç duyan Dijital Ebeveynlerin ele alması gereken en temel kurallarından biri olan kendini başkasının yerine koyma, başkalarının durgularına saygılı olma veya duygudaşlık (empati) kurma özelliği hakkında.
Çocuğumla “olay yaratmak” konusunu nasıl konuşurum?
“Olay yaratmak” kavramını gençlerin fevri davranarak yakınları ve arkadaşları ile ters düşmesi veya kavgaya tutuşması için kullanırsak - ki uzmanımızın yazdığı “Ergenlik 101” başlıklı blog yazılarını takip ederseniz ergenlik döneminde bu sıkça görülebilen bir durum olabilir - durum siber zorbalığa dönüşmeden engellemek gerekir.
Çocuğunuzun “olay yaratılan” bir durumun parçası olduğunu ya da kendisinin “olay yarattığını” düşünüyorsanız tepki vermeden önce onun sakinleşmesini beklemelisiniz. Ardından ona, çevrimiçiyken karşımızdaki kişileri kolaylıkla yanlış anlayabileceğimizi anlatmalıyız; bu yanlış anlamanın nedenini ise karşımızdaki kişinin nasıl hissettiğini anlayabileceğimiz yüz ifadelerini ya da beden dilini göremiyor olmamız olarak belirtmeliyiz. Hatta iletişimde ses tonunun ne kadar önemli olduğundan bahsetmeliyiz. Sonra da tartışmaya girilen kişinin iyi yanlarını konuşmaya çocuğunuzu teşvik ederek onu öfkeden uzaklaştırabilir ve yüz yüze konuşmaya yönlendirebilirsiniz.
Çocuğunuzun öfke içeren mesajlar yazdığını gördüğünüz bu gibi durumlarda şu soruyu kendisine yöneltebilirsiniz:
“Sana öfkeli, korkutucu ve üzücü mesajlar gönderen biri olsa sen ne hissederdin?”
Çocuğumla “siber zorbalık” konusunu nasıl konuşurum?
Bu konu tekil bir şekilde bir sonraki yazıda ele alınacak ancak başkalarının duygularına saygılı olma konusu bağlamında da değinmek gerekiyor. Siber zorbalık bildiğiniz üzere bir kişinin ya da grubun isteyerek birine kötü davranması olarak tanımlanır. Genellikle birbirini tanıyan kişiler ya da çocuklar arasında gerçekleşse de, çevrimiçi oyunlar ya da internet ortamındaki gruplar içinde de çocuklar zorbalığa maruz kalabiliyor.
Çocuğunuza siber zorbalık konusunda size konuşabilmesi için sıklıkla şu cümleyi tekrarlayabilirsiniz:
“Çevrimiçiyken eğer biri sana kötü davranırsa hemen bana söyle, birlikte bir çözüm bulalım.”
Çocuklarınıza çevrimiçiyken ya da değilken başkalarına kötü ve acımasız davranmamalarını sıkça söylemeniz çok önemlidir. Bunun nedeni bazı çevrimiçi sitelerin karakterinde kötü davranış eğiliminin hatta özelliğinin olması. Bu ortamlarda söylediğimiz ya da yazdığımız bir şeyin başkalarını nasıl etkilediğini fark edemediğimizin altını çizmelisiniz. Bu gibi söylemlerin farkında olmak ve engellemek için en etkili yöntem “ev içi internet kullanımı kuralları”nızın olmasıdır. Sizlere etkili internet kuralları belirlemenize başka bir blog yazısında yardımcı olacağım. Böylelikle çocuklarınıza duygudaşlık ve etik düşünme becerilerini geliştirmesinde yardımcı olmanıza destek sağlamayı diliyorum.
Çocuğumla “sağlıklı ilişkiler kurma” konusunu nasıl konuşurum?
Özellikle pandemi döneminde internet kullanımının artması çocuklarımızın yüz yüze iletişimden kopup çevrimiçi olmalarına yol açtı. Çocuklar şimdi arkadaşlık, öğrencilik, romantik tüm ilişkilerini çevrimiçi tecrübe ediyorlar. Özellikle küçük, ön ergen, tween ve ergen çocuklarınız ilişki tiplerine ilgi duyduklarında internet üzerinden hangi sitelere girip, neler seyrediyorlar, okuyorlar ya da kimlerle iletişime ne şartlarda geçiyorlar farkında olmanızda yarar var.
Çocuğunuzla sağlıklı ilişkiler kurma hakkında konuşurken şunları söyleyebilirsiniz:
“Seni seven ve sana saygı duyan biri seni istemediğin bir şey yapmaya veya demeye zorlamaz.”
“Birine şifreni vermiş olman ya da göndermemen gereken bir fotoğrafı göndermiş olman kendi suçlamanı gerektirmez. Bu durumdan bir ders alıp bunu yapmaman gerektiğini bilmen önemli; ayrıca, senin yaptığın hiçbir şey başkasına bundan istifade sağlamak ya da suiistimal etmek hakkı vermez.”
Unutmayalım ki televizyon, müzik klipleri, bilgisayar oyunları ve reklamlar sağlıksız davranış biçimlerini ve ilişki kurma modellerini yansıtıyor olabilirler. Seyredilen içerikleri doğru anlamlandırabilmeleri için çocuklarınızla konuşmak çok önemlidir. Onların başkalarınca istemedikleri şekilde ya da zorlanarak cinsel davranışta bulundurmaya çalışıldıkları konusunda sizinle konuşmalarını teşvik edin ve size güvenmelerini sağlayın.
Çocuğumla “çevrimiçi olumlu davranış sergileme” konusunu nasıl konuşurum?
Dijital vatandaş olmak için çocuklarınıza yalnızca kendilerini korumanın ya da başkalarına kötü davranmamanın yeterli olduğunu söylemeniz yeterli olmaz. Belki de çocuklarınızı doğru davranışları konuşmaları ve seslerini duyurmaları için cesaretlendirebilirsiniz; ne de olsa internet yapısı gereği herkesin sesinin duyulabileceği bir ortam.
Çocuğunuzla olumlu davranışlarda örnek olabilmeleri hakkında konuşurken şunları söyleyebilirsiniz:
“Eğer çevrimiçiyken birine zorbalık, ırkçılık ya da cinsel zorlama yapıldığını görürsen mağdur olan kişiye yardımcı olabilirsin. Zorbalara, “Biz burada böyle davranmayız.” ya da “Bu tür konuşmalar oyunumuzu bozuyor.” gibi şeyler söyleyebilirsin. Eğer uluorta bir şey söylemek istemezsen, zorbalık gören kişiye özelden ulaşıp onu iyi hissettirebilirsin. Belki de bu durumu bir yetişkine söyleyerek önlenmesini sağlayabilirsin.”
Bir dijital ebeveyn olarak çocuğunuzun sağlıksız bir ilişki içinde olduğunu anlayabilmek için onların ya da ilişki veya iletişim içinde oldukları kişilerin söylem ya da davranışlarında kıskançlık, sahiplenme ve sürekli olarak çevrimiçi haberdar olma durumuna dikkat etmelisiniz. Eğer çocuğunuzun sağlıksız bir ilişki içinde olduğunu ya da böyle bir ilişkinin kurbanı olduğunu düşünüyorsanız onların ilişkisinin neden sağlıksız olduğunu sakin bir şekilde anlatmanız gerekir. Çocuğunuzun arkadaşlarıyla da bu konuyu konuşabilir, onlara da bu ilişki bağlamında çekinceleri olup olmadığını sorabilirsiniz. Çocuğunuz sizinle konuşmak istemiyorsa ki bunu istemeyebilir, kendisinin konuşabileceği uzmanların olduğunu ona söylemelisiniz ki kendisini çaresiz hissetmesin.
Eğer çocuğunuzun başkasına kötü davrandığını anlarsanız, onlara bu davranışın neden yanlış ve sağlıksız olduğunu nedenleri ve olası sonuçlarıyla açıklamalısınız. Ardından sağlıklı bir ilişkinin özelliklerini anlatıp, onlara ilişki içinde oldukları kişileri utandırmanın, baskılamanın, yalnızlaştırmanın ve sürekli kontrol altında tutmanın neden kendilerine doğru geldiğini sormalısınız. Bu davranışların nedenini anladığınızda duygularını, içinde bulundukları durumları ve ilişkilerini nasıl kontrol edebilecekleri konusunda onlara daha yetkin bir şekilde yardımcı olabilirsiniz. Siz yardımcı olamıyorsanız da destek alabilecekleri doğru mercilere yönlendirebilirsiniz.
Prof. Dr. Meltem Erinçmen Kânoğlu