EBEVEYNLER İÇİN ÇOCUKLARA YÖNELİK DİJİTAL VATANDAŞLIK REHBERİ - 4:

ÇOCUĞUNUZA DİJİTAL AYAK İZİNİNİN NE OLDUĞUNU ÖĞRETİN

Çocuklara internete girmeye başlar başlamaz kişisel bilgilerini paylaşırken dikkatli olması konusunda ayrıntılı bir konuşma yapılması gerekir. “Çocuk” uygulamaları veya siteleri yetişkin olanlardan çok daha fazla kullanıcı hakkında bilgi toplayabilirler; sonuçta çocuklar yetişkinler kadar tüketim dünyasının farkında değiller. Bu nedenle dijital ebeveynler olarak çocuklarımıza kişisel bilgilerinin değerini anlatmamız ve bu bilgileri herkese ve her yere kolaylıkla vermemeleri konusunda onları uyarmamız gerekir.

Çocuklarımızın sevdikleri yemek, renk, film kahramanı ya da kitap gibi bilgiler bizler için önemsiz ve sıradan olsa da, reklam âlemi ve üreticiler için bir hedef kitleye özel reklam oluşturmak için hazine. Çocuklarınız çevrimiçi hiçbir yerde adlarını, yaşlarını, cinsiyetlerini ya da herhangi bir kişisel bilgiyi soran formlar doldurmamaları gerektiğini bilmeliler ve ille de bir siteye girmek zorundaysa ya da uygulamayı kullanmalıysa size danışmaları gerektiğini bir kural haline getirmeliler. Dijital ayak izi kavramını ve internette gerçekleştirdiğimiz her eylemin takip edilebilir olduğunu çocuklarımıza anlatmamız gerekir.

İnterneti kullanmaya başlayan çocuğumu dijital ayak izi hakkında nasıl bilgilendirebilirim?

Özellikle sekiz yaşından itibaren çocuklarımıza mesaj içeriklerine ve fotoğraf paylaşımlarına dikkat etmeleri gerektiğini anlatmalıyız. Onlara dijital dünyada paylaşılan her şeyin – telefon numarası, kredi kartı numarası, fotoğraflar, mesajlar, videolar – kopyalanabildiğini, yeniden indirilebildiğini, tekrar postalanabileceğini, istenmeyen kişilerle paylaşılabilineceğini ve sonsuza kadar etrafta gezinebileceğini anlatmak gerekir.

Dijital Ayak izi dediğimiz şey çevrimiçi eylemlerimizin arkamızda bıraktığı izlerdir. Bu izlerden bazıları şöyledir:

• Sosyal ağlardaki paylaşımlarımız.

• Diğer insanların bizim hakkımızda paylaştığı bilgiler ya da mesajlar.

• Herhangi bir yerde paylaştığımız ya da başkalarının paylaştığı bize ait olan fotoğraflar ve videolar.

• İnternet ortamında herhangi bir yerde (forumlar, kişilerin ya da kendinizin sosyal medya hesabı, bloglar, videolar gibi) yazdığınız yorumlar, mesajlar.

• Sizin adınızın ya da görselinizin bulunduğu çevrimiçi hikâyeler.

Çocuklarımıza bu saydığımız ayak izlerimizin gözle görülebildiğini anlatırken aynı zamanda pek çok sosyal ağın paylaşımlarımızı kayıt altına aldığını ve tekrar tekrar kullanılabilir durumda sakladığını, kişilerin bu bilgilere kolaylıkla ulaşabileceklerini ve bizi üzebilecek şekilde tekrar paylaşabileceklerini anlatmalıyız.

Dijital Vatandaşlık Nedir? kitabımda da yazdığım gibi dijital ayak izi özellikle DÖRT adımda en çok görünür hale gelir:

1. BİRİNCİ ADIM: Çocuğunuza hangi sitelere girdiğini sorun. Ardından da girilen sitelerin türü ve kimliğini bilip bilmediğini öğrenin. Çocuğunuzun internette girdiği siteler, yaptığı hareketler/eylemler, oynadığı oyunlar çeşitlilik gösterebilir. Bu siteleri ziyaret etme sebebi, sitelerde aktifken kimlere görünür olunduğu ve ne sıklıkla bu sitelerin ziyaret edildiği çocuklarınızın birileri tarafından takip edilme durumunu kuvvetlendirecektir.

2. İKİNCİ ADIM: Çocuğunuz ziyaret ettiği sitelerin onların kimliklerini ya da karakterlerini tanımlayabileceklerini bilmeli. Hangi sitede ne kadar zaman harcadığı, bu sitelerde yaptığı yorumlar, hangi siteleri tercih ettiği çocuğunuzun nelerden hoşlandığının veya neye ihtiyaç duyduğunun göstergesi olabilir; siber dünyadaki gözler bu ihtiyaçları ve karakteristik özellikleri görür ve çocuğunuza göre reklamlar ya da eylemler sunar. Çocuğunuza bulunduğu eylemlerde dikkat etmesini ve her zaman düşünerek hareket etmesini öğretmelisiniz.

3. ÜÇÜNCÜ ADIM: Çocuğunuza bir internet sitesinden çıkınca dijital ayak izinin silinip silinmediğini sorun. Göreceksiniz ki ya uzunca bir düşünme süresi olacak ya da çoğunlukla “silinir” yanıtı alacaksınız. Aksine bir yanıt alsanız da çocuğunuza internette yapılan hiçbir eylemin silinmediğini tekrarlamanızda yarar vardır. İnternetteki her eylemin veri bankasına kayıt edildiğini bilmeliler. Hatta paylaşılan her şeyin başkaları tarafından kendi bilgisayarlarına indirilebileceğini ve onlar tarafından tekrar tekrar paylaşılabileceğini anlatmalısınız.

4. DÖRDÜNCÜ ADIM: İnternetin otomatik olarak kullanıcılarının kimliğini, hangi ağdan internete bağlandığını, telefon numarasını, adresini, ülkesini, mahallesini, çevrimiçi sohbet ettiği kişileri, hangi ürünlere ilgi duyduğunu, yaşam şeklini ve daha birçok şeyi takip eder. Çocuğunuz çevrimiçiyken hangi sitede ne yaptığının bilincinde olmalı.

Çocuğumun dijital ayak izi konusunu düşünmesini nasıl sağlarım?

Bu konuşmanın sonunda çocuğunuzun kendisine dijital ayak izi hakkında eleştirel bir biçimde soru sormasına ve düşünmesine fırsat tanımak için onu kendisine şu soruları sorması için cesaretlendirebilirsiniz:

• Dijital ayak izinin ne olduğunu ne kadar biliyor muşum?

• Dijital ayak izim şu ana kadar benim hakkımda neler söylüyor?

• Başkalarının beni bu şekilde mi görmesini istiyorum?

• Paylaştığım bu şey daha sonra bana zarar verecek veya üzecek bir şekilde kullanılabilinir mi?

• Bunu paylaştığımda başıma gelecek en kötü şey ne olabilir ve bununla başa çıkabilir miyim?

Dijital ebeveyn olmak için bizlerin de dijital kültürü iyi tanımamız ve kendimizi güvende tutmayı bilmemiz gerekir. Eğer çocuklarımızın, yaşam alanlarımızın ve eylemlerimizin fotoğraflarını sıklıkla paylaşıyor, çevrimiçiyken birçok yere mesaj bırakıyorsak ya da pek çok farklı siteyi ziyaret ediyorsak, çocuklarımızın da bu eylemleri kopyalayabileceğini, normalleştirip içselleştirebileceğini, hatta onlarla bu tür güvenlik içerikli sohbetler gerçekleştirirken bizi eleştirebilecekleri harekelerimizi süzgeçten geçirmemiz gerekebilir. Dijital vatandaşlık kurallarını hep birlikte bir aile anayasası gibi eyleme koymak gerekir ki böylece aile olarak internet ortamında korunabilelim ve dijital ayak izimizi fazlasıyla izlenmez kılabilelim.

Prof. Dr. Meltem Erinçmen Kânoğlu